بین الطلوعین
بِینَ الطُّلوعَین ، فاصله زمانی میان دمیدن صبح صادق ( طلوع فجر ) و طلوع آفتاب است. در قرآن از ساعاتی پیش از طلوع خورشید برای دعا و ذکر خدا، یاد شده و دعاها و اذکاری از معصومین برای این ساعات ذکر شده است. در فقه شیعه و سنی نیز در برخی ابواب فقهی، احکامی خاص برای بین الطلوعین آمده است.
تعریف
بِینَ الطُّلوعَین، فاصله زمانی میان دمیدن صبح صادق (طلوع فجر) و طلوع آفتاب است. اطلاق بین الطلوعین به زمان میان صبح کاذب و صبح صادق غیر مستند و سهو است.
پیشینه این اصطلاح در فرهنگ اسلامی
نمی‌توان به دقت معین کرد که مفهوم بین الطلوعین در فرهنگ اسلامی از چه زمانی پدید آمده است. در قرآن کریم، پیامبر اکرم(ص) و گاه مؤمنان، به تسبیح خدا در ساعتی پیش از طلوع و غروب خورشید خوانده شده‌اند. در روایات هم از دعاهایی یاد شده است که پیامبر (ص) و امامان (ع) هر صبح و شام می‌خواندند. دعای ششم صحیفه سجادیه که همه مضمون‌های مطرح گشته در آن متناسب با دعاهای صبحگاهی است ، دعای صباح و مساء نامیده شده است.
بنابراین، نزد مسلمانان سده‌های نخست، صبح و عصر تفاوتی از لحاظ اهمیت و ارزش تسبیح خداوند نداشته‌اند. حتی بیرونی نیز آن‌گاه که به رواج برخی آداب در میان ایرانیان، در فاصله زمانی بین طلوع فجر تا طلوع خورشید اشاره کرده از واژه‌های خاص برای این زمان یاد نکرده است. کاربرد اصطلاح بین الطلوعین برای اشاره به فاصله زمانی یاد شده، تنها در دوره‌های متأخرتر از سدۀ ۱۰ق/۱۶م و در ضمن بحث‌های فقهی رواج یافته است.
اهمیت
واقع شدن نماز صبح، تعقیبات و تسبیح پس از آن در بین الطلوعین و نیز تقارن این ساعت با آغاز روز و شروع کسب و کار، فرهنگ و آداب خاصی درباره آن پدید آورده است. در این میان، بین الطلوعین صبح روز جمعه از اهمیت بیشتری برخوردار است.
احادیث زیادی در بیان اهمیت این زمان از روز وارد شده است. برخی از مباحثی که در مورد جایگاه این زمان در روایات بیان شده عبارتند از:
- توقف عذاب قبر اموات
- احتمال بیشتر استجابت دعا
- تقسیم روزی هر روز بندگان در این ساعت
- نهی شدید از خواب در این ساعت
- زیارت اموات در این ساعت
- ساعتی است ازساعت‌های بهشت
بین الطلوعین در فقه
فقیهان شیعه در بحث از آداب بیع ـ به استناد احادیثی ـ کراهت معامله و تجارت را در زمان بین الطلوعین یادآور شده و بین الطلوعین را زمان دعا و عبادت دانسته‌اند. وقوف در مشعر، در بین الطلوعین روز عید قربان نیز از ارکان حج شمرده شده است.
فتوا دادن در برخی مسائل فقهی، مستلزم تعیین زمان دقیق آغاز روز است. از این رو، در میان فقیهان متأخر شیعه، در اینکه بین الطلوعین را جزء روز باید شمرد یا شب، وحدت نظر نبوده است. گسترش بحث‌های فقهی برای تعیین زمان دقیق آغاز روز، به نگارش کتاب‌ها و رسالاتی برای تعیین دقیق زمان بین الطلوعین انجامیده است.
پانویس
- ↑ نک: لغت نامۀ دهخدا
- ↑ طه، آیه ۱۳۰؛ روم، آیه ۳۰، ۱۷؛ ق، آیه ۵۰، ۳۹.
- ↑ نسایی، ص۲۰-۲۱؛ کلینی، ج۲، ص۵۲۲.
- ↑ مهروش، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ بیرونی ص ۲۲۹.
- ↑ نک: مقدس اردبیلی، ج۷، ص۲۹۳.
- ↑ برای آشنایی با دعاها، آداب و باورهایی مربوط به این ساعت، نک: صحیفۀ سجادیه، دعای۶؛ نسایی، ص۱۹؛ طوسی، مصباح...، ص۵۱۲؛ کفعمی، ص۹۴بب، ص۱۷۸-۱۸۰؛ فهری، ص۲۲۹-۲۳۳؛ مجلسی، ج۱۰۲، ص۲۹۷؛ قمی، ص۳۱-۳۸.
- ↑ نووی، ص۹۴.
- ↑ مجلسی، ج۶، ص۲۵۶
- ↑ نووی، ص۹۴
- ↑ صفار، ج۱، ص۳۳۴
- ↑ ابن بابویه، ج۴، ص۲۰
- ↑ عده‌ای از علما، ص۳۸۰
- ↑ علّامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۸۰، ص۱۰۷
- ↑ نک: ابن بابویه، ج۳، ص۱۲۲؛ طوسی، تهذیب، ج۷، ص۸؛ حرعاملی، ج۱۷، ص۳۹۹.
- ↑ نراقی، ج۱۴، ص۲۵؛ جزایری، ص۲۲۷.
- ↑ ابن بابویه، ج۲، ص۵۴۵-۵۴۶؛ نراقی، ج۱۲، ص۲۴۹.
- ↑ برای نمونه، نک: نراقی، ج۱۳، ص۵۷؛ خویی، ج۶، ص۱۴۴، ج۹، ص۲۷۷-۲۷۸.
- ↑ برای نمونه، نک: نراقی، ج۸، ص۲۵۷؛ نجفی، ج۷، ص۲۳۱؛ حسینی مراغی، ج۱، ص۱۹۷؛ خویی، ج۱، ص۲۷۱بب.
- ↑ برای نمونه، نک: آقابزرگ، ج۱۲، ص۴۶-۴۷، ج۱۵، ص۷، ج۲۵، ص۱۳۵؛ موسوعة...، ج۱، ص۴۰۴.
- ↑ ابوریحان محمد بن احمد بیرونی خوارزمی (۳۶۲- پس از ۴۴۰ق. دانشمند بزرگ، ریاضیدان، ستاره شناس و تاریخ نگار
- ↑ سأل نصراني الشام الباقر عليه السلام عن ساعة ما هي من الليل ولا هي من النهار، أي ساعة هي؟ قال أبو جعفر عليه السلام: ما بين طلوع الفجر إلى طلوع الشمس، قال النصراني: إذا لم تكن من ساعات الليل ولا من ساعات النهار فمن أي ساعات هي؟ فقال: أبو جعفر من ساعات الجنة
منابع
- آقابزرگ، الذریعة.
- ابن بابویه، محمد، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، قم، جامعۀ مدرسین.
- بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیة، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
- جزایری، عبدالله، التحفةالسنیة، نسخه خطی آستان قدس، شم ۲۲۶۹.
- حرعاملی، محمد، وسائل الشیعة، بیروت، ۱۴۱۳ق.
- حسینی مراغی، عبدالفتاح، العناوی الفقهیة، قم، ۱۴۱۷ق.
- خویی، ابوالقاسم، التنقیح، تقریر علی تبریزی غروی، قم، ۱۴۱۰ق.
- صحیفۀ سجادیه.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، محقق: محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق، چاپ دوم.
- طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمد، مصباح المتهجد، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت، ۱۴۱۱ق.
- عده‌ای از علماء، الاصول الستة عشر، قم، دار الشبستری للمطبوعات، ۱۳۶۳ش.
- فهری، محمد، الدعاءالمآثور و آدابه، به کوشش محمد رضوان دایه، بیروت، دار الفکر المعاصر.
- قمی، عباس، الباقات و الصالحات فی الادعیة و الصلوات المندوباب، همراه، مفاتیح الجنان، تهران، ۱۳۴۰ش.
- کفعمی، ابراهیم، المصباح، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۵ق.
- لغت‌نامه دهخدا.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
- مقدس اردبیلی، احمد، مجمع الفائدة والبرهان، به کوشش مجتبی عراقی و دیگران، قم، ۱۴۰۹ق.
- موسوعة مؤلفی الامامیة، قم، ۱۴۲۰ق.
- مهروش، فرهنگ، هویت و انتساب صحیفۀ سجادیه، با تکیه بر شاخصه‌های متن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ۱۳۸۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۹۳ق.
- نراقی احمد، مستندالشیعة، قم، ۱۴۱۷ق.
- نسایی، احمد، عمل الیوم و اللیلة، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- نووی، یحیی، الاذکار، به کوشش محیی‌الدین شامی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: